Problematyka zakresu i podstawowych zadań powiatu uregulowana jest w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym w art.4 – 7a. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie, określonym enumeratywnie w ustawie (art.4), m.in..:
- edukacji publicznej,
- promocji i ochrony zdrowia,
- pomocy społecznej,
- polityki prorodzinnej,
- transportu zbiorowego i dróg publicznych,
- geodezji, kartografii i katastru,
- gospodarki nieruchomościami,
- gospodarki wodnej,
- ochrony środowiska i przyrody,
- porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,
- przeciwdziałaniu bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy,
- ochrony praw konsumenta,
- obronności,
- promocji powiatu,
- współpracy z organizacjami pozarządowymi,
Do zadań publicznych powiatu należy także zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. Ustawy mogą określać inne zadania powiatu. Ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat. Ustawy mogą również nakładać na powiat obowiązek wykonania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych oraz referendów.
Powiat może zawierać z organami administracji rządowej porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu adm. rządowej (art. 5 ust 1).
Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. Natomiast powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu. Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.
W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.
Ustawy określają przypadki, w których właściwe organy administracji rządowej mogą nałożyć na powiat obowiązek wykonania określonych czynności w zakresie należącym do zadań powiatu, związanych z usuwaniem bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz z obronnością.
Jeżeli działania związane z usuwaniem zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz z obronnością przeprowadza się w ramach zorganizowanej akcji, nałożenie obowiązku może dotyczyć wykonania tych czynności również poza terenem powiatu. Za wykonanie tych czynności powiatowi przysługuje zwrot koniecznych wydatków i nakładów od organu który nałożył ten obowiązek.
Powiaty, związki i stowarzyszenia powiatów mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.
