Problematyka ta jest uregulowana w art. 8 – 39 ustawy o samorządzie powiatowym.
Swoje zadania publiczne mieszkańcy powiatu realizują bądź w formie demokracji bezpośredniej, w głosowaniu powszechnym (wybory do organów powiatu, referendum powiatowe oraz konsultacje z mieszkańcami111), bądź w formie demokracji przedstawicielskiej, a więc za pośrednictwem organów powiatu. Regulacja taka wynika bezpośrednio z art. 169 ust. 1 oraz art. 170 Konstytucji.
Organami powiatu są rada powiatu (dalej jako rada) oraz zarząd powiatu (dalej jako zarząd).
Należy jednak podkreślić, że tylko rada powiatu pochodzi z wyborów powszechnych, natomiast zarząd powiatu wybierany jest pośrednio, przez radę powiatu.
Rada jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu. Kadencja trwa 4 lata od dnia wyborów. Radni wybierani są w wyborach bezpośrednich. W skład rady wchodzą radni w liczbie 15 w powiatach liczących do 40000 mieszkańców i po 2 na każde rozpoczęte 20.000 mieszkańców (nie więcej niż 29 radnych). Radny obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej powiatu. Ograniczenia: nie może być jednocześnie posłem czy senatorem. Odwołanie rady przed upływem kadencji następuje w drodze referendum powiatowego. Do wyłącznej właściwości rady należy m.in.:
- stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym statutu powiatu,
- wybór i odwołanie zarządu oraz ustalanie wynagrodzenia jego przewodniczącego,
- uchwalanie budżetu powiatu,
- podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu,
- rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium dla zarządu z tego tytułu,
- podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami,
- podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej oraz w sprawie powierzenia prowadzenia niektórych zadań publicznych.
Skład: Rada wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1 lub 2 wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie
organizowanie pracy rady i prowadzenie jej obrad. Rada obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego rady w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Do zawiadomienia o zwołaniu sesji dołącza się porządek obrad z projektami uchwał. Na wniosek zarządu lub co najmniej 1/4 ustawowego składu rady przewodniczący obowiązany jest zwołać sesję w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku. Uchwały rady zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ust. składu rady w głosowaniu jawnym, chyba że ust. stanowi inaczej. Rada kontroluje działalność zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych poprzez komisję rewizyjną. Komisja opiniuje wykonywanie budżetu powiatu i występuje z wnioskiem do rady powiatu w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi.Zarząd jest organem wykonawczym powiatu.
Skład: starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Rada powiatu wybiera zarząd w liczbie od 3 do 5 os., w tym starostę i wicestarostę, w ciągu 3 m-cy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. Liczbę członków zarządu określa w statucie rada powiatu. Członkostwa w zarządzie nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu teryt. oraz zatrudnieniem w adm. rządowej, mandatem posła i senatora. Członkiem zarządu nie może być osoba, która nie jest obywatelem polskim.Zasadniczo zarząd wykonuje uchwały rady powiatu oraz zadania powiatu określone przepisami prawa. W realizacji zadań zarząd podlega wyłącznie radzie. Zadania zarządu to m.in.:
- przygotowywanie projektów uchwał rady
- wykonywanie uchwał rady
- gospodarowanie mieniem powiatu,
- wykonywanie budżetu powiatu
- zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu
Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego i jedn. organizacyjnych powiatu. Powiatową administrację zespoloną stanowią: starostwo powiatowe, powiatowy urząd pracy będący jedn. organizacyjną powiatu, jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
Starosta jest kierownikiem starostwa (nie zalicza się go do organów powiatu) oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jedn. organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży. Jest przewodniczącym zarządu (zob. art. 26 ust. 2 ustawy), kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz ( art. 34 ustawy).
Starosta organizuje pracę zarządu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. W indywidualnych spr. z zakresu adm. publ. należących do właściwości powiatu dec. wydaje starosta , chyba że przepisy szczególne przewidują wydawanie decyzji przez zarząd powiatu. Od decyzji służy odwołanie do SKO, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Jedynym organem pełniącym nadzór nad starostą jest rada powiatu, dysponująca uprawnieniami w zakresie ustalania kierunków działalności służb, inspekcji i straży. Żaden organ państwowy nie ma uprawnień nadzorczych wobec starosty. Czynności starosty z zakresu zwierzchnictwa nie podlegają też zaskarżeniu do NSA, ani na podstawie art. 85a-88 u.s.p., ani na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym.
